фатаздымак Джэфа Банифачына (Jef Bonifacino)
Гэты горад не памятае сябе, але я памятаю яго, дзе б я ні быў. Я не магу жыць без яго і з ім не магу жыць у спакоі. Я п’ю яго, нібы салёную ваду, і не магу напіцца, ён не наталяе смагі і не дае спаць уночы, ён патрабуе, але не абяцае. Але ж, калі ты быў з ім аднойчы, ён не адпусціць цябе, а адпусціўшы, вернецца да цябе ў сне і пакліча назад…
— І куды ты з’язджаеш?
Ён паціскае плячыма:
— Яшчэ не ведаю. Не важна куды… Важна – адкуль… Тут болей ніхто не павінны жыць.
Я ўсміхаюся і даліваю яму ў кубак гарачай гарбаты.
— Ды не, я не жартую… Людзям тут няма чаго рабіць. Тут мусяць быць балоты. Буслы, жабы… Лёгкія Еўропы. Так было задумана. З самага пачатку. Мы тут лішнія. Няўжо не адчуваеш? – ён глядзіць на мяне яснымі вачыма, дзе няма нават ценю іроніі. Толькі стома.
Я пакідаю ўсміхацца. Мы доўга маўчым. Палім. Стыне гарбата. За вакном ноч.
І горад, якога мусіць не быць…
Менск існуе для мяне толькі дзякуючы асобным людзям, якіх я люблю, і каторыя тут жывуць. Гэты горад-фантом штодня ўзнаўляецца ўнутры мяне пэўнымі высілкамі свядомасці. На мапе майго Менску няма цэлых вуліц і нават раёнаў – калі там не жывуць родныя. На ёй няма многіх гістарычных помнікаў, і будынак першага з’езду РСДРП утрымаўся толькі таму, што на лавачцы каля яго я аднойчы піў піва са знаёмцам.
Усё свядомае жыццё я з руплівасцю мураша будую для сябе гэты горад, запаўняю пустоты на мапе. Ён праступае на паперы як пераведзены малюнак – горад, што я выдумаў.
Якога не павінна быць.
Калі б я жыў у Пецярбургу або Парыжы, усё было б інакш. Але я менчук у трэцім пакаленні, я вырас у гэтым горадзе, я вырастаю з яго, але не магу ад яго адарвацца.
Упершыню трапіўшы ў Парыж, азірнуўся і раптам падумаў: хацеў бы я жыць у гэты горадзе, пабудаваным дзеля таго, каб у ім жылі? Ужо на другі дзень зразумеў: не.
Парыж, як і іншыя ўбачаныя гарады, падобны да строю з чужога пляча: няхай ён “ад куцюр”, але ён задуманы Майстрам не для мяне.
Наўрад ці Майстар, задумваючы Менск, памятаў пра мяне. Хутчэй гэты горад наогул задуманы ў бяспамяцтве, у гарачцы, трызненні і існуе толькі ў накідах, лякалах ды выкрайках. І таму я краю гэты горад пад сябе, я дадумваю яго такім, якім хачу бачыць – амаль перакананы ў тым, што без мяне ён проста знікне – як знікае малюнак на асфальце.
Парыж нельга прыдумаць – тут ўсё даўно выдумалі і ажыццявілі.
Там можна жыць, але жыццём, што для мяне ёсць занадта рацыянальным.
Я жыву ў старой двухпавярхоўцы ў цэнтры горада, у квартале, што будавалі пасля Айчыннай вайны нямецкія ваеннапалонныя. Летам тут усё патанае ў зеляніне, і на клумбах пад вокнамі растуць кветкі. У пад’ездах дамоў тут – драўляныя лесвіцы, у кватэрах – газавыя катлы, на мансардах – мастацкія майстэрні, а на падворышчы сушаць бялізну на вяроўках.
… Мне падабаецца жыць менавіта тут, у гэтым маленькім Менску, непадобным на сябе цяперашняга. Тут па-іншаму бяжыць час – таму што за апошнія 50 гадоў нічога не разбурана. Паўстагоддзя спакою для Менску – гэта шмат. Інтуіцыя падказвае, што занадта шмат: маленькі Менск разбураецца сам – асыпаецца тынкоўкай, пакрываецца павуцінай расколін па старых мурах…
Аднойчы ён знікне, нібы яго і не было, і ўсё пачнецца наноў.
На пустым месцы .
А пакуль я тут жыву.
Ты ніколі не думаў пра тое, што жыццё магло б быць іншым? Ні лепшым ні горшым, а – іншым? Азіраешся – адбылося тое і так, і лёгка пераконваеш сябе: інакш быць не магло. “Гэта лёс”, — і падзеі адразу напаўняюцца асобым сэнсам.
Але лёс дае як мінімум некалькі сцэнараў жыцця ў кожным новым імгненні – мы абіраем адзін. Часам – інтуітыўна, зусім зрэдку – асэнсавана. Крыху пазней абавязкова ловім сябе: “А калі б…”. Жыццё падобна да гульні без правіл з невядомай мэтай. И правілы, і мэту кожны вынаходзіць для сябе сам. Адно нязменна: калі існуе толькі да і ніколі – пасля…
Калі мы былі маленькімі, мы былі меншыя ростам… У нас у сямейным альбоме ёсць фотаздымак: я сяджу у вялікай гаспадарчай торбе, з яе выглядае мая віхрастая галава. Я шмат разоў бачыў гэта фота, і не так даўно знайшоў на антрэсолях тую самую торбу, паставіў яе побач з сабой… Яна ледзве даставала мне да калена.
Пэўна, такое перажыванне ёсць у кожнага. Аднойчы мы яскрава, да унутраных дрыжыкаў разумеем, што наша дзяцінства, нашы родныя, тое, што мы паспелі зрабіць, чакаюць нас там, за рысай. Я думаю, што фізічна мы паміраем таму, што ў пэўны момант тут нас становіцца менш чым там…
Культура – гэта магчымасць вярнуць тое, што вярнуць немагчыма. У пэўнай ступені гэта гульня са смерцю…
У мяне ніколі не было сумневаў у сапраўднасці сноў. Хутчэй я адчуваў ілюзорнасць рэальнасці…
Сон зачароўвае сваёй зваротнасцю. Туды можна вярнуцца, нават прачнуўшыся, перажыць наноў і прымусіць доўжыцца.
Рэальнае жыццё незваротнае.
Амаль заўсёды.
Але жыццё тут вельмі падобнае на сны. Менск – гэта горад, які я сню ў жыцці. Ён і звонку больш чым умоўны, бягучы, зменлівы: яшчэ ўчора я ішоў вуліцай Леніна да праспекту Скарыны праз стары сквер, а сёння тут прэтэнцыёзны граніт і мармур, вычварная бронза, і хочацца зажмурыць вочы: можа, я сплю, і гэта Рым часоў заняпаду?.. І калі заўтра замест помніка Дзяржынскаму я пабачу бюст Цэзара, я не буду здзіўляцца – гэта проста сон, ён пройдзе, растане, як расталі, не пакінуўшы знаку, 900 гадоў жыцця гэтага горада…
Цікава, што ў маіх снах ніколі няма Менска.
Магчыма горад, што існуе толькі ва ўяўленні і памяці, не можа прысніцца.
У Менску добра быць мастаком.
Жыццё ў Менску – гэта жыццё ўнутры вобраза.
У Менску добра быць будыстам.
Усё жыццё – гэта толькі сон…
Старажытныя кітайцы лічылі, што залаты век чалавецтва застаўся ў мінулым, і усе цывілізацыйныя навінкі толькі аддаляюць нас ад яго: свет дэградуе і рушыць у нікуды.
Я ўсё часцей з гэтым пагаджаюся. Сярэднявечныя храмы прыгожыя нават у руінах. Што архітэктура пасля Гаудзі змагла дадаць да ўжо пабудаванага, “Эмпаер білдзінг”?..
Ці можна будзе з заміраннем сэрца глядзець на тое, што пабудавалі мы?
У мяне ніколі не было аптымізму наконт “светлай будучыні” – савецкая яна ці амерыканская, у ёй будзе смак гамбургера і холад жалезабетону, шмат псіхааналізу і мала паэзіі. Ніхто і ніколі ўжо не пабудуе нешта роўнае сабору Парыжскай Божай Маці – не рацыянальна.
“Свет, верагодна, выратаваць ужо не здолеем, але асобнага чалавека выратаваць можна”…
…Кажаш, “культура – прыгожыя сны, што мы прыдумляем для сябе, а потым – для іншых”? Мажліва… Калі мне сніцца нешта асаблівае, я, толькі прачнуўшыся, цягнуся за асадкай: няроўнымі, спешлівымі радкамі сон застаецца на паперы… Крыху памарудзіш – і яго ўжо няма ў памяці. Растае, як след подыху на шкле…
Магчыма, і жыццё – толькі сон, што цяжка ўзгадаць, абудзіўшыся… Сон, навеяны вераснёўскім дажджом…
Тут людзі жылі не дзякуючы, а насуперак, забываючы сваю мову і навучаючыся размаўляць на чужой, не памятаючы сваёй мінуўшчыны, – можа таму, што там было шмат болю і крыві?.. У адной краіне жылі ахвяры і каты, патрыёты і касмапаліты, людзі нараджаліся, кахалі і паміралі – таму што жыццё шырэй за любую ідэалогію, шырэй за любыя ўяўленні пра тое, якім павінна быць жыццё – яно проста мусіць быць, нягледзячы ні на што…
Менск маленькі, а свет вялікі, і жывучы ў Менску, ты яшчэ доўга будзеш жыць убаку ад свету, а свет – убаку ад цябе. Мы ніяк не знойдзем сябе ў Менску, а не знайшоўшы сябе, нікуды не з’едзеш, бо з’язджаючы, трэба ведаць, адкуль ты едзеш – і куды…
Менску не стае гісторыі: яна ў яго была, але знакаў яе амаль не засталося ў архітэктуры горада. У Парыжы можна прайсціся вуліцай, якой восемдзесят год таму ішоў Хэмінгуэй. У Менску немагчыма прайсці вуліцай свайго дзяцінства…
Чаму – куды б ні ехаў – заўсёды пытаеш сябе: “Вернешся?...” І чаму ўвесь час выпрабоўваеш на трываласць сваю прывязанасць да месца і часу, у якім жывеш, і пастаянна правакуеш сябе на здраду, аглядаючыся на новым месцы і пытаючыся: а змог бы я тут жыць?..
Так углядаешся ў чужыя хаты, калі няма сваёй…
Што такое “пачуццё радзімы”, і ці можна апрануць яго словамі, калі яно – пачуццё, а значыць існуе па-за словам – ад пачатку, як здольнасць дыхаць…
І ці існуе яно, калі дома так часта не хапае паветра – да галавакружэння і болю ў скронях?...
Паглядзець фота